Жалғыздың мұңы

            Ол үшін түннің ұзақ болып өтпей қоюы, кеш батып қараңғылық қоюлана түскеннен жан дүниесі жайсыздана бастауы үйреншікті жайға  айналғалы қашан. Жатын бөлмесінің сол жақ қабырғасында тұрған ақ сағаттың тілі сырт-сырт етіп, тура санасын соққылап тұрғандай әсер етеді. Әр секунд, әр минут, әр сағат  асықпай аяңдап, оған ала көзбен ата қарап тұрған ақ шашты кейуананы елестетеді. Кейде ол қолын шошайтып: "қашанғы осылай жата жалғыздан-жалғыз жата бересің» деп ескерткендей болса, кейде "өзіңе де сол керек" деп кекетіп тұрғандай сезіледі.

            Сол сәтте тұла бойы қалтырап кетеді. Көрпесін қымтай түсіп жиырылып алады да, біраз жатып, әлден уақытта тұншыққандай күй кешіп жамылғыны қайта серпіп, қақ төбесінде жарқыраған шамға тесіле  қарап ойға шомады.

Ол бала күннен қараңғы түннен қорқады. Қорқуы да заңды. Өйткені есінде еміс-еміс қалған  бір  оқиға бұлдырап көз алдына келе береді. Ауыл. Түн. Сол күні бұлтты болды ма екен, айсыз қап-қара түн. Мұны әкесі құшақтап алып ауылдан күншығысқа қарай алқынып жүріп келеді. Таяқ тастамдай жерде анасының жылап, әлдекімді жазғырып бара жатқан дауысы осы күнге дейін құлағында қалып қойған. Екеуі ренжісті ме екен, ол жағы беймәлім. Есінде анық қалып қойғаны анасының желмен бірге желпілдеп бара жатқан ақ көйлегі. Тіпті жатарда киетін кең көйлегімен шығып кеткеніне қарағанда қатты ашулы болған сияқты. Анасының ауылы сол түні бұлар бағыт алған күншығыс жақта екенін және ол жаққа баратын төте жол сол жол екенін бұл кейін білді. Бірақ анасынан осы жайды қаншама рет сұраймын деп оқталса да сәті түспеді. Отбасы болған соң ыдыс-аяқ сылдырламай тұрмайды, өткенді қазбалап нем бар деп ойлады кейін. Десе де сол кезден бастап ол түннен қорқа бастады. Қараңғы түннің  өзінен емес, осы жайсыз оқиғадан бастап бойына қорқыныш ұялағанын  отыз жастан асқанда психолог маман түсіндірді. Әкесі мұны үйде жалғыз қалдырмаймын деп өзімен бірге алып жүріп, жанына жазылмайтын жара салғанын білмеді бірақ.

   Содан бері қаншама жыл өтсе де, тұрмыста болған бес жылда, күйеуі сапарға кеткен кездерде, онымен ажырасқанына он жыл өткен дәл қазіргі сәтте де  ешқашан оның жатын бөлмесінің жарығы сөнген емес. Ол өзін жарық бөлмеде сондай қауіпсіз сезінеді.  Оянып, терезеден  күннің шыққанын көріп барып шамды өшіреді. "Ысырап болды-ау" деп ойлайтыны да бар, «алайда адамның жан тыныштығына ештеңе жетпейді ғой» деп жұбатады өзін. Оның тағы бір қорқынышы – күн сайын жанын кеміріп жатқан ойлар. Ойлар,ойлар... Одан қалай құтылуға болады? Өмір дейтін осынау ұзақ сапарда ( "ұзақ" дейді-ау, ол жағы  бір құдайға ғана аян), дәлірек айтсақ маңдайына жазылған осы сапарда жүріп өткен жолдары  мұның ой-санасында да тура бір сазға түскен табанның ізіндей сайрап тұр.. Ол өзін соншалықты жек көрмейді, бірақ өкініші де аз емес. Өткенге оралудан, өкінуден сорақы іс жоқ екенін білсе де, амал жоқ орала береді, орала береді. Ол неге жалғыз қалды? Адамдар неге өзгеріп кетті? Баласының болашағы не болмақ? Жыпырлаған көп сауалға жауап іздеп жанын қинап жатысы мынау... Бір-ақ рет берілетін өмірді соңына дейін қол ұстасып, мәнді өткізетін жанды таңдауда қалай қателесті? Жоқ, қателескеннен бұрын, ол Айдарға сенді. Оның өзіне деген сезімін құрметтеді. Өзім де құлай сүйдім деп айтуы қиын, өйткені жігіттің махаббатының басым болғаны маңызды болды бұл үшін. Үйленгеннен кейін аяғы ауыр кезінде ол жүрегінде ұшқын тұтанып, жарына деген ықыласының ояна бастағанын сезді. Күн өткен сайын ол сезім алаулап, ұлғайып бара жатты. Және енді ол күйеуінің өзін құлай сүйетіні үшін ғана құрметтеп емес, оған іштей сүйсіне, риза болып қарайтынды шығарды.  Кинода көрсетіп, кітапта жазылған махаббат деген осы болар, әйел бақыты деген осы шығар деп ойлайтын. Сөйтсе, сезім дегеннің де суынатын кезі болады екен. Бәрінен де келіншектің жанына батқаны – Айдардың мұны шығарып салған сәттегі немқұрайдылығы. Адам қалай жауапкершіліктен жұрдай болып қалады екен? Тірі жетім болып қалған баланы айтсайшы. Екі жаста әкесіне қолын бұлғап кете барды... Содан бері қанша жыл өтті, нағашы атасы мен әжесі бауырына басып өсіріп жатыр ғой...Дегенмен оны ойласа іші-бауырып езіліп, еңсесі түсіп, еңкілдеп жылағысы келеді.

     Айдардың құмар ойынға беріліп, бұларды ұмытып, үй бетін көрмей кеткеніне кейде тіпті өзін кінәлап та көрді.Алайда, онысынан ештеңе шықпады. Бұл жалпы қанына сіңген тәрбиеден бе, Айдардың қас-қабағына қарап, көңілін табуға тырысатын. Өзгелерге ұқсап ананы-мынаны әпер деп талап қойған да емес. Талап қойған күнде де әпере алмасы анық еді. Ол әр жұмыстың басын бір шалып жүретін. «Неге тұрақты жұмыс істемейсің?» десе, ол достарының инстаграмда отырып-ақ оңай олжаға кенеліп жүргенін алға тартатын. «Бір істі бастағалы жүрмін деп» жоспарымен де таныстырып қойған. Содан кейін бұны үлде мен бүлдеге орап, шетелге  саяхат жасататынын айтып қиялдап жатып ұйқыға кететін. Бірақ оның бұл армандарынан ештеңе шықпады.

 Бәрі де оның футболға ақша тігіп букмекер орталығын жағалай бастауынан басталып еді. Сөйтіп, ол алғашында айлығын тауысты, содан жан-жағынан қарыз сұрай бастады, кейін тіпті үйдің бетін көрмейтін болды. Қу дүние-ай! Соңынан еліктіріп алып кетті ғой...

     Онымен бірге тұрған аз ғана уақыт ішінде ұққаны: адам адаммен бауыр басып кетуі оңай емес. Оны ұмыта алмайды, қызық...Он жыл өтті. Ұмыттыруға тырысқан психологқа да ақшасы зая кетті. Осы күні айналасында жүрген ер-азаматтардың өзіне қайсысы лайық деп ойша  елестетіп көреді, бірақ ол әрекетінен түк шықпайды. Ешқайсысы да Айдардай бола алмайтын сияқты. Енді маздап келе жатқан сезімнің су сепкендей басылғанын есіне алса өкініш өзегін өртейді. Қайта солай ғашық болып, бауыр басуы үшін қанша уақыт қажет? Адамның жаны бірнешеу емес қой, құлтемір секілді, жараланса, ауыстыра беретін, қандай да бір тетігін басып бағдарын өзгертіп отыратын. Адалдық деген құндылықты анасы бала күннен құлағына құйып өсірген соң ба, жүрегі оның бір адамға ғана берілу керек деген қағидамен күн кешіп келді ғой. Қиналып жүргені де сондықтан – жалғыздықтың тауқыметін тартып. Күндіз күйбең тірлікпен өзін алдаусыратқанмен, түндер ше? Түндер... Санасында  қоюлана түсіп, мұны азапқа салады емес пе?

Осылай бірінің артынан бірі жылжып келген ой жетегінде жабығып жатқан келіншек  мамықтай ақ жастықтан басын көтеріп тіктеліп отырды. "Қалың ойға батып, жанымды қинай бергенше тоңазытқышты тазалап алайын" деп түрегеліп, ас бөлмеге беттеді де, іле райынан тез қайтып, жатын бөлмесіне қайта оралды. "Қой, жеті түнде не көрінді, маған. Психолог, өзіне тым қатал, талапшыл болып, күн-түн демей тырбаңдай берудің соңы немен тынатынын түсіндірді емес пе? Ол өзін мүжіген ойлардан қашып, талай түнде құрқылтайдың ұясындай кішткентай үйін тазалай беретін. Солай шаршап-шалдығып барып ұйқтайтын. Ертесіне өзінің пысықтығына риза болып, масаттанушы еді, сөйтсе, онысы, ешқандай да пысықтық емес, психология тілімен айтқанда "ауру" екен...

            Қызық... Осы әлемдегі жалғызбасты жандар дәл өзіндей сергелдеңге түсе ме екен? Ол кейде сырын түгел ақтарып салатын адал досты тапсам деп армандайды. Еш есепсіз онымен бірге шай ішіп,  шүйіркелесіп отырып, содан соң иығына басын қойып, бар көрген қиыншылығын айтып, ағыл-тегіл ақтарылғысы келеді. Құдды бір сол кезде желкесін жаншып тұрған  қорғасындай ойлар мұны жайына қалдырып тарап кететіндей, көңілінің кірі түгел шайылып, жеңілдеп, жаны жадырайтындай көрінеді.

Бірақ қазіргі күнде шынайы дос табу қиын шығар.  Ол өзін дос санап жүрген қыз-келіншектерге көп ашыла бермейді, болмысынан тұйық мінезінен шығар.  Бірақ осы байсалды жаратылысын да ұнатып, бұған сенім артып, сырын ақтаратын құрбылары аз емес. Жақында ғана ғана құрбылары Ботаның туған күнінде бәрі кафеде жиналды. Үзіліс сәтінде мұны ерекше жақын тартып жүрген Динара оңашада шарап ішіп отырып, әбден жылады. Сол кезде бұл өзін бейне  психологтай елестетті, оны соңына дейін мұқият тыңдады. Бірақ бұл маманға құрбысындай сырын түгел жайып салған емес. Психолог өзін қанша еркін ұстауын өтінгенімен, оның алдында арқасын кеңге салып, дәл құрбысындай сыр шерте алмаған.  Аққұба келіншектің жұқа өңінен тарам-тарам болып аққан жасты көріп, жүрегі елжіреп кетті. Оны құшақтап, арқасынан қақты. Қалай жұбату қажет? "Бәрі жақсы болады" деген сөзді екінің бірі айтады ғой. Жалпы жаны ауырып кеткен кезде адам әлдекімге ішкі мұңын жеткізсе жеңілдеп қалады  емес пе? Умаждалған  қағаз майлықпен көзіндегі жасын сүртіп отырған досына:

 – Уайымдама, әлі-ақ араларың жақсарып кетеді. Мүмкін, онымен  асықпай сөйлесіп көрерсің, зәбір көрудің қандай қиын екендігін айтарсың, қанша дегенмен көп уақыт бірге тұрып келе жатқан жарың ғой, түсінер, – деді.

 Ішінен «осындай үлбіреген жанға қалай дәті барып қол көтереді екен?" деп ойлады. Күйеуі ұрып-соққаны  аздай енесі ауыр сөздер айтады екен. Құрбысына шын жаны ашып отыр.

 – Ол өзгермейді, ауру қалса да әдет қалмайды, әйтпесе неше рет сөз берді, – деді Динара басын төмен салбыратып.

Қызғаныштан ұрыс-жанжал туатынға ұқсайды, бір шаңырақтың астында тұрып  ерлі-зайыптылардың арасында сенім болмағаны қандай қиын.

 Іші елжіреп, оған шын жаны ашып отырса да  ажырас деген сөзді айтпады. Байқайды, осы күні өзі сияқты ажырасып жатқандар көп. «Біреу тойып секіреді, біреу тоңып секіреді» дейді. Тойып секіріп жүргендер баршылық. Оларды «шыбық тимес шыңқ етерлер» десе те болғандай. Сәл нәрсе болса күйеуін жазғырып шыға келеді. Оларды шешелері жақтайды. Ажырасуға үгіттейді. «Ішіме сиған қыз, сыртыма да сияды» деген бір жасанды сөз тауып алған. Күлкілі. Қандай тұрпайы сөз. Сөзін біреу қолдап отырған соң құтырған келіншектер «күйеусіз-ақ өмір сүре алам» деп жұлқынып шыға келеді. Күйеусіз-ақ өмір сүрер-ау, ал кішкентайынан мұң арқалаған сәбилерді қайтерсің? Бұл әкесі барлар  мен әкесі жоқтарды салыстырып көреді: әкесі бар балалар – еркін, әрі ерке, ештеңеден де қаймықпайды, ал әкесі жоқ балалар – тым жасып қалған. Осыны байқаған кезде, ұлына жаны ашып кетеді. Амал жоқ, қайтерсің. Бұл Айдардың бойынан отбасын сақтауға деген титтей бір ұмтылысты байқағанда, ажыраспайтын еді, неге де болса баласы үшін төзетін еді. Баласын тірі жетімдердің қатарына қосқызбайтын еді.

Дүниеде жаныңа жақын жандардан зәбір көргеннен асқан қорлық жоқ екен. Бір жолы құрбысы Балжан өзінің туған сіңлісінің оның атынан несие алып, төлей алмай қарызға батып қалғанын айтып мұңын шағып еді. Онымен қоймай әпкесінің мазасын алып, өмірден түңілген кейіпте Балжанға неше түрлі құйтырқы айыптаулар тағатын көрінеді. Ақылы әлі де толыспаған, өз өміріне жауапкершілік сезіне алмайтын қыз болу керек. Әйтпесе, арқасындағы жүгін бауырына артып қойып, тыныштық бермей жүргені ақымақтық қой.

Қу, жетіспеушілік! Кейде адамдар соның кесірінен бір-бірінен көңілі суып, алшақтап кетеді.

    Мұның да тарыққан кездері болды ғой, төбесінде жарқырап тұрған люстрадан бастап, кір машина, тоңазытқыш, диван сияқты қажетті нәрсенің бәрін несиеге алып, шетінен бөліп төлеп, құтылды әйтеуір. Айына түсетін табысын жырымшылап жан-жаққа таратқан соң, өзі де қысылып қалатын. Бірақ, сол қысыл-таяң кездерде де баласы Дәулеттен еш аянып қалмады. Ауылда аздаған малдың бетіне қарап отырған ата-анасына сыр білдірмей, ақша салып тұрды. Өзі қиналып жүрсе де ешкімге жалынбады. Көз жасын оңашада сығып алып, Дәулетті ойлап, ертесіне еңсесін тіктеп жүре беретін.

Таршылық кейде адамды жақсы жағына тәрбиелейтін де сияқты. Қолда бар дүниені қадірлеуге, бір орында қозғалыссыз отырып қалмай алға қарай ұмтылуға. Егер жер бетінде молшылық болса, бәрі жетіп тұрса, қалай болар екен, ә? Ол бір сәт елестетіп көрді. Шынымен мұның қиялындағыдай адамдар бір-бірін ренжітпей, мамыражай күй кеше ме екен?! Олардың мейірім сезімі ұлғая ма екен? Ұрлық, зорлық-зомбылық, алдау-арбау секілді жиіркенішті қасиеттер жойылып кетер ме екен?! Сол уақытта пенделердің мақсат  өзгереді ме екен?! Күнделікті күйкі тірліктің құрсауынан құтылып, бұл ойлағаннан да биік мұратқа ұмтылар ма екен? Жоқ, олай ешқашан болмайды. Еңбексіз тапқан мал адамды тоқырауға ұшыратады. Тек, еңбек қана адамды бақытқа жеткізеді.

    Осы күнде тұрмысы түзеліп, көңілі жайланып алған соң бұл басынан өткен келеңсіздіктерді ойша сараптауды шығарды. Мұның да бір пайдасы бар шығар?! Ол кездерде мұны  күйзеліске түсірген жайттар, қазір неге түкке тұрғысыз сияқты болып көрінеді. Кейбірін ойға алғанда жүзіне күлкі үйіріледі. Адам өз бақытына өрлеу сәтінде, сатылап өтуге тиіс тәжірибелер ме?

"Бақыт" дейді-ау, бір күні әріптесі Жанна қызу жұмыс үстінде күлдіріп алғаны бар.

Мұны психологқа  ертіп барған да осы Жанна болатын. "Өзіңді тапқаның дұрыс" деп жиі қайталайтын келіншектің сөзінің мәнісін кейін ұқты. Оның пайымдауынша: қазір адамдар өз қалауын білмей көбі адасып жүр. Ерлі зайыпты бола тұра өзін жалғыз қалғандай сезініп жүрген жүрген жандар қаншама. Сырттай бақытты боп көрінгенімен іштей жаны жапа шегіп жүр. Қоғамнан оқшауланып өзі жалғыздыққа ұмтылатындар да адамдар бар.

            Ал жалғыздық шын түсінген адамға, сол өзіңді табуға, өз-өзіңе келуіңе арналған мүмкіндік. Жанна өзін жалғыз қалған кезінде де бақытты санайды. Күлкілі...Бұған оның еркіндік жайлы пікірлері де қызық көрінген. Ащы мысқылмен күлген еді сол күні. Жанна өзін тым қатты жақсы көретін, өзімшіл адамға айналып кеткендей. Оның да бір өзіндік себебі бар шығар деп іштей ойлаған. Бәлкім ол да дертті шығар. Көңілі әбден қалған соң, жүрегі  қатайып та кеткен шығар...Кім біледі?...

Басында бұл психологты ертегі секілді өмірге жетелеп, шынайылықтан алыстатын адам деп ойлауы қате  екен. Маманның жанына терең үңіліп жұмыс жасауы мұның жан жарақатын таңып, өзін-өзі тапты деп ауыз толтырып айтпаса да өзін тануға жол ашқан. Қалай адам өз-өзін жоғалтады. Барлығы да өз қалауынша өмір сүрсе қалай болар еді? Онда жер бетінде жалғыз күн кешіп жүрген жандар қазіргіден де көп болар ма еді?

"Жалғыздық Құдайға ғана жарасқан!" Ол терең күрсініп, төбесінде төніп тұрған  шамға телмірді. "Ал адамдар, адамдар бір-біріне серік болып, бақытты күн кешуі керек. Оларды жер бетіне жалғыздықтың азабын тарту үшін жіберген жоқ!»

Оңашада ойларымен алысып, мұңға малынып жатып, ұмыта бастаған  ақ сағатқа қамыға бір қарап, осыншама уақыт кірпік ілмей жатқанына сол кінәлідей, көзін тез бұрып әкетті. Түннің бір уағы болып қалыпты-ау... Осылай әр сәт, әр күн жылжып  өте береді...