Үміт шамшырағы

     ... Бір топ бала Жарасты ортаға алып, үсті-басын тінтіп, қалтасын қағып алды. Кимелегендерді кері итеріп, сытылып кетуге дәрменсіз екенін ұғып, үнсіз келіспеске амалы болмады. 

    Ол аздай: «Ертең дәл осы жерге кел, дәл осы уақытта сені күтеміз. Есептесеміз, ұқтың ғой?» - деп ішіндегі дәу қарасы мысқылдай күліп, арқасынан қағып қойды. Өзгелері оны қоштай күлісті. Көкірегін ашу-ыза кернегенімен шарасыз күйде жанары жасаураған Жарас үнсіз жолдың шетіндегі сәкіге қарай аяңдады. Көз алдына баяғы бақытты балалық шағы келді. Неткен бақытты күндер!? Жұмыстан келген әкесінің алдынан жүгіріп шығып, иығына  асыла мініп, үй ішінде әрі-сәрі жүргендегі кездер-аййй... 

Ас үйде ас қамымен жүрген ажарлы анасының жанына барып, еркелей етегіне жармасып, анасының күлімдей қарап, маңдайынан сүйіп, емірене құшқаны.... Ең бақытты сәттер екен-ау... Бәрі-бәрі көз алдынан кино лентасындай өтіп жатты. Өзегін өксік тырмалаған қамкөңіл бала ешбір жанға мұңын айтып, шерін де шығара алмайды. Кімге айтсын? Кім түсінсін? Тек, оңашада осылай ағыл-тегіл жылап алады.

      Біршама уақыт өткен соң орнынан тұрып, сүйретіле басып, көше бойлай қалың ой құшағында үйіне қарай бет алды. 

        Аяғының ұшымен үйге кірген ол анасы жатқан төргі бөлменің есігін ақырын ғана ашып, сығалай қарап, біраз тұрды. Ұйықтап жатса, оятып алудан қорықты.  Амандығын көрсе болғаны. Бұл жағдай оның күнделікті әдетіне айналған...

       Маңдайынан кері тарта тартқан жаулығының шетінен жылтыраған анасының ағарған шаштарын көріп, терең бір күрсініп алды да, үнсіз бөлмесіне қарай жүрді... 

      Анасының науқастанып, төсек тартып жатқанына биыл үшінші жыл. Оған себеп, әкесінің өз отбасын тастап, өзге әйелмен шаңырақ құрып кеткендігі. Ол кезде Жарас небәрі он бір жастағы әлі балалығы басылмаған балақай болатын. Биыл он төртке толды. Бірақ, ерте есейген бозбала күйігін көтере алмай, жүрек ауруына шалдыққан жалғызы - анасына қамқор болуды өз мойнына алғалы өзге балалар секілді алаңға шығып ойнаудан да қалды. Кітаптан бас алмайтын зерек бала сабақтан келе салып, іле-шала ас-ауқат дайындауға кіріседі. Азық-түлік те өз иығына жүк. Одан қалса, сырқат анасының күнделікті қабылдайтын дәрі-дәрмегін алады. Ай сайынғы медициналық тексеруден өтіп тұратыны тағы бар. Сонда да қит еткен емес. Бұл қиындыққа еті үйреніп кеткелі қашан. Шақшадай басы шарадай болған бозбаланың керісінше күннен күнге қайраты қажырланып, өмірге деген құштарлығы арта түскен. Анасы үшін өмір сүруге тиіс. Мықты болуы керек. Бәрін жеңуі керек.

      «Анашымды қалайда аяғынан тік тұрғызамын!» - деп жанталасқан жеткіншек өмірдің үлкен күрес екенін де тым ерте ұғынды. Ағайын-туыстан қайыр жоқ. Әйтеуір, көрші-қолаңдары анда-санда ыстық тамақ әкеліп тұрады. 

       Қолы қалт етсе, кітап оқып, доп ойнайтын күндері де сағымға сіңіп, алыс күндердегі бір тәтті естелікке айналып кеткен. Еркелікті ұмытқалы қашан?!...  Арманы –анасының амандығы. Құрдастарының қамсыз-мұңсыз өміріне қызыққанымен, қызық қуып кетерге ниеті жоқ.

         Түйткілі көп, түйіні жоқ осынау қым-қуыт тіршілікте ешкімге алақан жаймай, сабақтан бос уақытында көлік жуып, кеш қарая қоқыстан темір жинап, оны ақшаға өткізіп, сырқат анасын асырап-бағып отырған Жарастың бұл ерлігіне біреулер қызыға да, қызғана қараса, өзі қатарлы балалар кейде мазақтап, әкесінің жоқтығын бетіне басатын. Тек сыныптас досы Айдос қана әркез жанынан табылады. Екеуінің достығы -мығым... 

     - Айдос, мен өскенде дәрігер боламын. Анамды емдеуім керек. Мен анамсыз өмірімді елестете алмаймын,- деп ағынан жарылды бірде досы екеуі ауыл шетіндегі ескі ғимарат ішінде әлгі сотқар балалардан жасырынып отырып. 

     - Жарас, көп торыға берме. Мен сенің жаныңдамын. Біз бәрін бірге жеңеміз. Тек, сен сынып қалма. Құдайдан үмітіңді үзбеуің керек,- деді Айдос оны қоштап. Сетінеп келе жатқан сенімі қайта жаңғырып, көңілінде бір үміт сәулесі жылт еткен Жарас жасаураған жанарын кірленіп кеткен жеңімен бір сүртіп жіберді де, досын қапсыра құшақтай алды... 

      Түнімен дөңбекшіп, ұйықтай алмай шыққан Жарас таңды зорға атырды. Әр оянған сайын анасының бөлмесіне барып, бақылап келеді. Әттең, анасымен сырласқысы келеді. Мұңын шағып, жылап алғысы келеді. Бірақ, ол мүмкін емес еді... 

        Жүрегін жаралаған сол жылғы ауыр жағдайдан соң  инсульт алып, аяқ-қолынан жан кетіп, тілден қалған Дариғаның не өлі емес, не тірі емес, сұлқ жатқаны жанына батады. Тек, бәрі ішінде. 

       Оңашада көзін сығып, жылап алғанымен анасына көз жасын көрсеткісі жоқ. Аяйды. Анасының жанын жаралағысы келмейді. 

        Тұңғиық ойға батып кеткені сонша, сағат тілінің сегізден өтіп бара жатқанын да байқамапты. Ұшып тұрып, ас үйден тіске басар оны-мұны ыдысқа салып алып, анасына келді.

    - Анашым, келіңіз, бірге тамақтанайық. Қалай ұйықтадыңыз? Түс көрмедіңіз бе? Түсіңізде періштелер келіп, халіңізді сұрамады ма? - деп сөзінің соңында күліп жіберді де, анасының жасқа толған жанарын көріп, кілт тоқтай қалды. Қайтсін енді? Шерге толы анасының жанын жадыратқысы келіп еді сорлы бала. Көңілі көтерілсін деп қалжыңдаған түрі ғой. 

       - Сіз әлі-ақ сауығып кетесіз!  Мұңая бермеші, анашым. Жалғыз емессіз. Мен бармын ғой!... Ештеңеге алаңдамаңыз!  Әрқашан жаныңыздан табыламын. Мен бармын ғоооооой.....

Сөзінің соңын кемсеңдей, үзіп-үзіп, әрең жеткізді. 

Үнсіздік...

Сөйлей алмағанымен бәрін естіп, сезе алатын ана өзегі күйіп, іштей жылап жатты. Ұлының басынан сипап, маңдайынан сүйе алмайтынына жаны қынжылған Дариғаның жүрегі де қанжоса... 

     Бүгін жұма. Күн бұлттанып тұр. Сұмаңдаған суық жел өңменнен өтердей. Аспан күркіреп, әрбір жерден шақпақ ойнап, жауа алмай тұрған жауын мен үдере көшкен қою қара қошқыл бұлт та ана мен баланың сұрықсыз өмірін суреттеп тұрғандай.

      Сабақтан шығып, үйіне қарай асыққан Жарас күндегі әдетімен анасы үшін дұға жасамаққа ниеттеніп, орталық мешітке бет алды. Бірақ, неге екені белгісіз, жүрегі тыныш емес. Бір жайсыздықты сезіп келеді. Аласұрып қақпаға жете бере таныс дауыстан кілт тоқтады. Анадай жерде қол алысып, сөйлесіп тұрған екі ер адамнан өзге ешкімді көзі шалмады. 

       - «Әзірге осыны беріп кетейін. Мұқтаж жандарға таратарсыңдар. Тағы келемін!» -  деп бұрыла басқан ұзын бойлы, қара күртеше киген ер адамның бет-әлпетін көргенде, өз көзіне өзі сене алмай, есеңгіреп тұрып қалды.

     Қолындағы қара пәпкісін қолтығына қысып алып, жол шетіндегі қымбат көліктің біріне отырып, әлдебіреулерге қоңырау шалып, дауыстап сөйлей бастаған бұл дөкейсымақ Жарастың туған әкесі еді. Жүрегі алқымына тығылып, кеудесін кек кернеген Жарастың көздерінен сырғанаған ып-ыстық моншақтар тоқтайтын емес. Тоңған құстай өне бойы қалшылдап, дір-дір етеді. Өңім бе, түсім бе дегендей, көздерін жұмып, қолымен қайта уқалап ашып әлек. Жоқ, көрді. Таныды... Әкесі екенін айнытпай таныды. 

       - «Менікі не жүріс? Әкемнің мұнысы қалай? Әркімнің әлімжеттігіне  ұрынып, таяғын жеп, көрінгенге күлкі болып мен жүрмін. Анам осы адамның кесірінен ауыр дертке шалдықты. Сонда әкем қалай ғана жер басып жүр?... Қалайша?... Бізді неге іздемейді?... Неге сағынбайды?... Неге?...» - деген сансыз сауал санасын сапырып, қу жанын қуырып барады. Әкесін қанша жек көріп тұрса да, барып құшақтағысы келетіндей.  Мұңын шағып, сырын айтқысы келеді.  Бала көңілі алып-ұшып, әкесі отырған көлікке жүгіре жөнелгенін өзі де сезбеді. Жақындай келіп, әкесіне ақырын үңілді. Көмейіне кептеліп тұрған өксігін баса алмай, еріндері дір-дір еткен байғұс баланың әкесіне бірдеңе деуге де дәрмені жоқ-ты. 

Көлік ішінде қолын ары-бері сермей сөйлеп отырған ол ұлын танымақ түгілі, дұрыстап қараған да жоқ. Әлден уақыттан соң ғана басын бұрып қарамаған күйі терезесін жартылай түсіріп, қалтасынан бір-екі тиын шығарды да, тесіле қараған балаға  қолын созды. Жарас басын шайқап: «Жоқ!» - деді. Әкесі ойланып жатпай, тиындарын жерге тастай салды да, көлігін оталдырып, жүріп кетті.

       - Әке, бұл мен ғой. Жараспын ғой, әке. Тоқтаңызшы. Кетпеңізші, әке,- деп  байғұс бала көліктің соңынан жүгіре жөнелді. Аяғы сүрініп, жерге құлап, қайта орнынан тұрып, қайта жүгірді. Жете алмады. Жүрегі қарс айрылып, өзегі өртеніп, күңірене жылаған баланың мүшкіл хәліне қараудың өзі аянышты еді. Әкесін көргенде, жүрегінің бір түкпірінде бір үміт оты жылт етіп еді. "Енді айрылмаймын" деп сүрініп-қабынып, ентелей басып, жанына әзер жеткенде, әкесінің өз ұлын қайыршыға ұқсатып, тиын тастап кете барғанына іші удай ашып барады. Көзінің жастары тиылар емес. Өмірдің соншалықты әділетсіздігіне, қатыгездігіне өкпелеп, тағдырының тарлығына налып, жер тырмалап, ботадай боздаған Жараспен бірге бүкіл дүние жылап жатқандай астаң-кестең күйге түсіп, аспан да қақырап, найзағай шақылдап, ақ жауын құйып сала берді. Бар тіршілік тоқтап қалғандай айнала тып-тыныш, меңіреу күйге түсті. Көшеде адам қарасы саябырсыды. Жауыннан көтерілген топырақтан күңгірт тартқан жолдың қақ ортасында тізерлеп отырып, етегі жасқа толған жаралы жүрек Жарас қана отыр... 

      Қанша уақыт өткені белгісіз, кенет, "қашан келеді" деп өзін тосып, есікке телмірген анасы есіне түсіп, жалма-жан есін жиып, орнынан тұрып, үсті-басын қақты. Содан соң сықырлатып қалтасындағы бар тиын-тебенін шығарып, мешіт жанындағы темір жәшікке келіп, біртіндеп сала бастады.

     - Я, Жаратушы Ием! Менің өзіңнен басқа жебеушім жоқ. Бір ғана тілегімді орындашы. Бар тілегім, жалғыз анамның саулығы, амандығы. Мен анама қызық көрсеткім келеді, дүниенің бар кереметін сыйлағым келеді. Оның қайта бұрынғыдай күлгенін, асүйде жүріп, ас дайындағанын, маған қабақ шытып, ашуланғанын аңсаймын. Көргім келеді. Анамды сауықтыра гөр, Құдайым! Менің анамнан басқа ешкімім жоқ. Анамды бақытқа бөлегім келеді. Мен соны армандаймыын...армандаймыын,- деп дауысы бәсеңдей түскен Жарас көзі қарауытып, жерге гүрс етіп, сұлап түсті. 

       ...Көктемнің жаймашуақ күндерінің бірі. Көктегі Күн жарқырап, жерге нұрын төгіп тұр. Жер де, көк те, ағаштар, тіпті, құстар да жаңа өмір бастағандай. Бұлтсыз ашық аспанның өзі жаныңа ерекше мейірім сыйлайды. Ақырын соққан жылы желдің әсерінен ағаштар да ырғалып, табиғатқа ғажайып рең беріп тұрғандай. Ондағы әр бұтаққа ұшып-қонып жүрген құстардың үні де қандай тамаша! Күн де жылынып, көшеде қыдырыстап жүрген адамдар саны да көбейе бастаған. Осындай сұлу көрініске толы саябақтың ішінде бәрін алыстан бақылап, әсем табиғатқа көз тастап, құстардың үніне құлақ түріп, шеткі жақтағы орындықта жан-жағына мейіріммен, махаббатпен тамсана қарап ақ жаулықты Ана отыр. Ол саябақтағы асыр салып, ойнап жүрген кішкентай бүлдіршіндерге бір, қол ұстасқан ғашықтарға бір қарап, әлдене ойына келгендей алысқа көз жүгіртті. Бірде, жүзіне күлкі ұялап, жаны жадырайды. Бірде, бұл күлкі тез жиылып, мұңға батады, жан дүниесі құлазиды. Тіпті, көзіне мөлтілдеп жас та келді. Жанарына жас үйірген өткен өмірін ойласа, тынысы тарылады. Терең бір күрсініп алған ана осылайша қалың ойға шомып отырғанда жанына сұңғақ бойлы, әдеміше келген, қолында бір шоқ гүлі бар жас бозбала келіп, қолындағы гүлін ұсынып, бетінен сүйіп, жанына жайғасты. Жаңа ғана еңсесін көңілсіздік басып, қамығып қалған ананың жүзінде шынайы шаттық пен бақыттың нышаны байқалғандай күлімсіреп, басын ақырын баланың иығына қойып, "ЖАРЫҒЫМ" деп дауысы дірілдей күбірледі. Бұл - Жарас пен оның анасы Дариға еді. Жылдар бойы анасының үнін естуді армандап, ішқұса болған Жарастың жүзін көзінен мөлт-мөлт  аққан ыстық жастар жуып жатты. Алайда, бұл көз жасы қуаныш пен бақыттың, шаттық пен шырайдың, Аллаға деген сансыз шүкірлігінің  хабаршысы еді... 

      Дүние алма-кезек. Бір кездері тапқан-таянғанының бәрін әлімжеттік көрсетіп, қалтасынан сыпырып алып, жөніне жіберетін әлгі пәтшағарлар да қазір Жарастың адал достарына айналған. 

       Иәә, толқындай тулаған өмір. Талан-таражға түскен тағдырлар. 

Ағы мен қарасы, ащысы мен тұщысы арбасқан осынау өмір ағысында бақыт деген біреуге ерте, біреуге кеш берілетіні хақ. Алайда, үміт, сенім деген бар. Қанша көңілі қалса да, тағдырдың тісіне таланып, пенденің озбырлығынан жаны жараланып жатса да, ол өмірден түңілуді білмеді.  Көкірегіндегі үміт шамшырағын сөндірмей, әйтеуір, алда бір үлкен бақыттың келеріне сенген Жарастың үміті алдамады. Ол жақсылыққа сенді. Алладан өз панасында асырауын сұрады. Алладан ғана жұбаныш іздеді. Өзіне сенді. Өз еңбегінің, күш-қажырының, сенімінің арқасында өзі аңсаған жақсы күндерге де қол жеткізді. Әрине, қиындықпен...

Өмірдің қайта жаңа парағын ашқан Жарас пен анасы Тәңірге тәубәсін айтып, әлі де алда жақсы күндердің барына сенім артып, терең бір тыныс алды...