Жарығым-ай

(Әңгіме)

І

           Наурыз айының аяқ жақ кезі. Жезқазған темір жол вокзалының бойына тоқтаған поездің вагонынан,  жүктерімен түсіп жатқан адам саныңда шек жоқ. Вокзал іші де,  толған адам. Қолыңда чемоданы бар, шашы ұзын, көзінде көзілдірігі бар, орта жастағы ер азаматқа көпшіліктің көзі түсті. Бәрі де, танып-біліп жатыр. Кезінде өздері әр концертінен қалмай, әндерін сүйіп тыңдайтын Болат Есмұқанов екенін олар  анық көрді. Болат вокзал ішін бір барлап өтті де, тысқа шығып, шылымын тұтата бастады. Кенет көзі қолыңа газет ұстап, жылап тұрған жас қызды көрді. Қанша дегенмен, қазақтың жігіті ғой, қаракөз қазақ қарындасының көз жасына ерік беріп отырғанына шыдай алмады. Жанына жетіп барып:

-Қарындасым, амансың ба? Неге жылап тұрсың? Не болды? Көмек керек пе?

-Менің ең сүйікті композиторым Жақсыгелді Сейілов дүниеден өтіпті.

-Не?

-Міне, мында жазыпты-деп Болаттың қолыңа газетті ұстатты. Өз құлағыңа өзі сенбеген Болат газетті қолыңа алып, ақпаратты толықтай оқыды. Қыз болса, еңкілдеп, алды-артына қарамай кете барды. Болаттың бойын үнсіздік жайлады. Ақырын ғана аспанға қарады. Аспанда Жақсыгелді оған қолың бұлғап тұрғандай көрінді. Көк аспандағы Жақсыгелді бейнесі лезде ғайып болып, Болаттың сулығының  (плащ) үстіне  аспанан бір тамшы  түсті. Бұл Жақсыгелдінің  досы Болатты қимаған бір сәттік сезімі еді. Болат баяулап, такси тұратын орынға келіп, такси есігің ашып, отыра кетті. Мекен-жайын айтып болған соң такси жүріп кетті. Болат терезеге көз тастады. Көз алдыңа сол баяғы жастық дәурен, әдемі кездері елестей бастады...

ІІ

       Міне, Болат алып-ұшып, филармонияға келіп жетті. Дайындық басталуыңа әлі ерте болса да, ертерек келіп, өз-өзімен жұмыс жасауға бел буған еді. Дайындық залыңа кірсе, фортопианода үлкен тебіреніспен бір музыка ойнап жатқан Жақсыгелдіні көрді. Бұрын естімеген бір музыканы толқыныспен, ерекше шабытпен ойнап Жақсыгелдінің ойың Болат бөлгісі келмей, үнсіз ғана орындыққа отырды. Жақсыгелді ойнауын үдетіп жатыр. Бір кезде ойнап болып, Жақсыгелді бір күрсінді.

-Браво, Жақсыгелді, браво, өзің керемет музыка ойнадың?

-А, Болат, Асслаумағалейкум, қалың қалай, аманбысың?

-Аманшылық! Мына мелодияны бұрын естімеген екенмін. Кімдікі?
-Білмеймін. Ойымнан осы әуен кетер емес. Бір мұң бар сияқты.

-Ия, бірақ, бұл тек қана басы ғана ау деймін!

-Ия, тек осы бір жері ғана есімде. Бірақ, кімнің әуені екенін білмеймін.

-Мүмкін сен, өзің жазған шығарсың. Сенің жеке жүрегіңнен шыққан музыка шығар. Үлкен ән болар. Ойланып көр, шабыттан!

Жақсыгелді ақырын ғана бас изеді.-Жүр, дайындықты бастайық-деді Болат. Жақсыгелді мен Болат дайындыққа кірісіп кетті. Небір елге белгілі әсерлі әндерді орындап, бірінен-бірі асырып жатыр. Бүгін екеуіде шабыттана ойнады. Алдағы концертке дайындықтарын аяқтаған соң, екеуі де, тысқа шықты.

-Сен қайда барасың-деді Болатқа,

-Мен, үйге қайтамын, бүгін дайындықтан қатты шаршадым. Сенше?

-Қазір Алмамен, кездесуім керек еді.

-Апарып салайын ба?

-Керегі жоқ, өзім барамын.

Жақсыгелді маң-маң басып, асықпай кетіп бара жатты. Оның бұл жүрісіне көз алмай қарап тұрған:-Неде болса біздің Жақсыгелді батыр ғой. Қос жанарынан айрылса да, өмірге деген құлшынысы көп дені сау адамнан жоғары. Аман бол, қанды көйлек досым-деді күбірлеп.

Міне, Жақсыгелді қолыңа гүлің алып, Алманы саябақ ішінде күтіп отыр.

-Бүгін ауа райы да, тамаша. Мына гүлдердің исің-ай, біздің Алманың исіндей ғой шіркін!

Саябақ ішінде отырған Жақсыгелдіге қарай қара көзілдірік киіп, шашыңа көк бантик байлаған бір сұлу қыз келе жатты. Жақсыгелді Алманы жүрген жүрісінен таныды. Ақырын ғана орынан тұрып:

-Алма, қалың қалай!-деді ол қолың сүйіп жатып.

-Аманшылық, өзің қалайсың!

- Мынау саған- деді гүлің ұсынып.

-Рақмет!

-Жүр, серуендейік- деді Жақсыгелді. Екеуі мәз-мейрам болып, саябақ ішінде кетіп бара жатты.  Жақсыгелді мен Алмаға көзтастап қызығушылар олардың айналасында көп еді. Екеуі ұзақ серуендеп болып, орындыққа (скамейка) келіп жайғасты.

-Естіп тұрсын ба?-деді Алма Жақсыгелдіге.

-Нені?

-Бір әуен шығып жатқан сияқты, саған да, естіліп тұр ма?

-Естіліп тұр-деді Жақсыгелді Алманың қолынан ұстап.

-Бұл екеуміздің жүрегімізден шығып жатқан музыкамыз-деді Алма.

-Жақсыгелді, екеуміздің мына күнді, аспанды, жұлдыздарды, айды, бұлтты, жаңбырды, қарды көрмейтініміз қандай өкінішті!

-Алма, сен  олай мұңайма. Екеуміздің көкірек көзіміз бәрін сезеді, көреді, біледі, таниды. Нақтырақ айтатын болсам,  көкірек көз арқылы мен көп нәрсені байқай аламын.

-Мысалы-деді Алма қызығып

-Мысалы, қазір он миунттан кейін жаңбыр жауады.  Өткінші жауын-шашын емес, кәдімгі шелектеп құятын жаңбыр.

-Рас па?

-Рас! Кәне, мұрынмен иіскеп көрші.

Бір кезде аспанан жаңбыр жауа бастайды. Жақсыгелді пиджагымен Алманың үстін жабады.

-Міне, айттым ғой-деді Жақсыгелді.

-Өзің көріпкел екенсің.

-Ия, көріпкелмін-деді күліп. 

-Білесің бе?-деді Алма үнсіз ғана.

-Ия

-Мен кеше радиодан осы жаңбыр астындағы махаббат жайында ән естідім. Айтып берейін бе?

-Ия.

Көзіңнен бір ұшқын ұшты ма білмедім,

Әйтеуір, нұр құштым, әйтеуір гүлдедім.

Көктемнің бұлбұлы, кеудеме қонады,

Құшаққа қыр гүлі, толғандай болады.

Шәмші Қалдаяқовтың «Бақыт құшағында» деген әні екенін Жақсыгелді бірден таныды. Таныған соң әннің қайырмасына қосылды.

 

Кел билейік, кетпе менің қасымнан,

Қызғалдағым таң нұрымен ашылған.

Сезім шіркін ақ жаңбырға ұқсайды,

Алматыда жаңа жауып, жаңа жауып басылған.

-Керемет ән ия?-деді Алма

-Әлбетте!

-Алма, қасқарайған сияқты.

-Ия, кеш болып қалған шығар, қайтамыз ба?

-Қайтсақ, қайтайық!

 Жаңбырлы кеште Жақсыгелді мен Алма қолұстасып саябақ ішінен, үйлеріне қайтып бара жатты.

ІІІ

Такси ішінде терезеге телміріп отырған Болаттың ойың, жүргізуші бөліп жіберді.

-Аға, келдік-деді ақырын ғана.

-Рақмет-деді Болат таксиден түсіп жатып. Мең-зең күйде інісі Ахмедияның үйіне кіріп кетті. Ахмедия да, шығармашылық адамы ғой, ағасының бұл күйін іштей түсініп, ағасына білдіртпей ол да, іштей қайғы жұтып жүр. Өнердегі үзеңгілісінен айырылу ағалы-інілі Есмұқановтарға оңай тимегені анық. Келіні Сәлиманың шайынан бір кесе ұртады да, қонақ бөлмедегі диванға жайғаса отыра кетті. Ішкі жан-дүниесі аласапыран күйде отырған Болаттың көзі кітап сөрегіндегі Мұқағали Мақатаевтың «Мавр» атты кітабына түсті. Қолыңа кітапты алып  ішін ақтара бастады. Кенет көзі «Жарығым-ай» атты өлеңге түсті. Өлеңді іштей оқып болған соң, -«Ахмедия, гитараны тез әкелші, тез»-деген Болаттың дауысы шықты.

 

 

 

IV

Филармония ішінде гитарада беріле ойнап отырған Болаттың жанына  алып-ұшып Жақсыгелді келді.

-Жақа, не болды түрің өрт сөндіргендей ғой!

-Білесің бе, Бөке, мен бір ерекше күйде жүрмін.

-Не болды!

-Өткендегі музыка өзімнің музыкам сияқты.

-Айттым ғой, сенікі деп.

-Сол музыканы ойнасам Алманың дауысы естіліп, алқанынан ұстағандай боламын.

-Бәлкім, сен ғашық болып қалған шығарсың!

-Білмеймін!-деді Жақсыгелді беті қызарып.

-Ғашық болып қалғансың ғой!Сезіміңді білдір оған.

-Қалай білдіретінімді білмеймін.

-Қалай білдіретіні несі?  Кәдімгідей, таранып, одеколоныңды жағып, аяқ киіміңді сүртіп, гүліңді құшақтап бар. Сосын бір кішігірім кафелерге шақыр. Сосын  сөзіңді айт!

-Ойлану керек!

-Бастысы өз-өзіне сенімді бол!

Болаттың жігерлендіруімен Жақсыгелді бар күш-қуатын жинап, қолыңа гүл алып, хош иісті әтір алып, Алмаға сезім білдіруге бел буды. Алманы мейрамханаға шақырды.

-Алма, сүйікті де, аяулы Алма! Саған деген ыстық сезім екеуміз Қарағандыдағы зағиптер мектебінде танысқанан бастау алды. Сен де, мен де, қос жанарымыздан айрылсақ та, жүрек түкпіріміздегі көздеріміз арқылы бір-бірімізді ұғындық. Сезіндік. Алма, Алмашым, екеуміз махаббат айдынына қыз бен жігіт боп қадам бассақ, бақытты болуға бірге әрекет жасасақ қалай қарасың?  Мен сені бақытты етуге уәде беремін.

-Білесің бе, Жақсыгелді? Біз бірге бола алмаймыз!

-Неге?

-Өйткені, екеуміз де, мүгедекпіз, соқырмыз! Ал екі мүгедектен ешқашан дені сау ұрпақ тумайды.

-Бәлкім?

-Жоқ, сені де, мен де, бақытты ата-ана, бақытты ерлі-зайыпты бола алмаймыз. Біз бір-бірімізді бақытты ете алмаймыз. Ынтығады бір-біріне неге адам, жауап іздеп жүрші осы бір сұраққа?!

Жақсыгелді көңілсіз, мұңайған кейіпте салбырап Жезқазған көшелерінде кетіп бара жатыр. Онсыз да, жарымжан көңіл, Алманы жолықтырып, бір сәтке серпіліп еді, енді міне, өмірден мәңгіге қол үзгісі келді. Жақсыгелдіні үйінде асыға Болат күтіп отыр еді. Жақсыгелді солған гүлдей үйіне кірді.

-Қалай болды? Қабылдады ма сезіміңді?

Жақсыгелді естімегендей көңілсіз қалыпта фортепиананоға жайғасты. Оның сіркесі су көтермей тұрғаның Болат түсініп, үнсіз ғана алыстау тұрған орындыққа отырды. Жақсыгелді өткендегі әуенін ойнап жатты. Болат та, оны үнсіз тыңдап отыр. Музыканың әрбір сәті, бір көңілсіз оқиға мен ішкі драматизмді,  содан кейін бір  сұрақтың туындағаның көрсеткендей болды. Әуенің ең аяғың:

Бір-біріне ынтығады неге адам?

Жауап іздеп жүрші осы бір сұраққа!

Жақсыгелді бір күрсініп, орынынан тұрды. Досының ән жазғаның Болат түсініп, оның жанына келіп, арқасынан қақты.

-Ән дүниеге келген сияқты.

-Ия, мынауың таза ән ғой.

-Енді бұған өлеңін жазатын ақын керек?

-Мен өткенде Аманжол Шәмкенов деген ақының кітабын сатып алып едім, ішінде осыған келетін бір өлеңі бар. Көрші.

Болат кітапты алып, ішінен өлең оқи бастайды. Жақсыгелді өлеңің сөздері бірден ұнап, фортопиананоға қайта отыра кетеді. Сөйтіп, әнді орындай бастайды.

Бір белгі үшін осы өлеңді сыйладым,

Әттең сені басқа жанға қимадым.

Балбыраған жас сәбидің өңіндей,

Көз алдымда тұрар сенің дидарың.

 

Ойлармын мен жарым қалғып жатқанда,

Ойлармын мен оңаша бір шақтарда.

Неге солай жаратты екен адамды,

Айтшы жаным, махаббатта шек бар ма?

 

 

 

Білемін мен,  бір айма әлде бір апта

Сен де мені ұмытарсың бірақ та

Бір-біріне ынтығады неге адам

Жауап іздеп жүрші осы бір осы сұраққа?

Әнді тыңдап болған Болат:

-Браво, Жақсыгелді, жарайсың! Мына әнің, ғасырлар бойы талай адамның сүйікті әніне айналады әлі.

Екі дос осы қуанышқа орай құшақтасты. Әрі қарай екеуінің арасында алдағы шығармашылық жоспарлар жөнінде әңгіме өрбіді.

V

Інісі Ахмедияның шаңырағында досыңа арнап, ән жазып болған Болат:

-Ахмедия, Ахмедия-деді

Ағасының қатты шыққан дауысыңнан селк еткен Ахмедия, Болат отырған бөлмеге қарай жүгірді.

-Не болды тыныштық па?

-Ән жаздым. Мұқағалидің «Жарығым-ай» өлеңі Жақсыгелдіні айтып тұрғандай көрінді тыңдашы.

Болат гитарада «Жарығым-ай» әнін үлкен жүрек толғанысымен орындап жатыр. Әуенің әр нотасын, әр сөзін тыңдап отырған Ахмедияның көзі жасқа толып кетті. Ән аяқталған соң:

-Әдемі жазыпсың ғой. Жақсыгелді ағамның бүкіл өмірі көз алдымнан өткендей болды-деді Ахмедия.

-Маған да, оңай емес! Досымнан айырылып отырмын.

-Сен енді, бұл әнді дереу орындау керексің!

-Қайда жазамыз?

-Облыстық радиоға барып жазайық! Халық та, тыңдайды. Бағасын береді.

-Қашан барамыз.

-Қазір шығайық!

Ағалы-інілі Болат пен Ахмедия облыстық радиоға жедел жетіп, «Жарығым-ай» әнін жазды. Әнге Болаттың дауысы жазылды. Сол күннің ертеңіне ән Жезқазған облысына кеңірек тарап кетті.

Болаттың «Жарығым-ай» әні Жақсыгелді Сейіловке арнайы қойылған ескерткіш екенін халық  жақсы түсінді. Қолыңа чемоданын алып, Болат темір жол вокзалына келді. Вокзалға келсе алдыңнан өткендегі ару қыз шықты:

-Болат аға, амансыз ба?

-Амансың ба, қарындасым?

-Рақмет сізге!

-Не үшін?

-Кеше сіз жазған «Жарығым-ай» әнін тыңдап шықтым. Жақсыгелді Сейіловке арнағанызды бірден түсіндім.

-Ол менің достық парызым ғой.

-Рақмет сізге, сау болыңыз-деп қыз жүгіріп кетті. Болат аспанға бір сәт көз тастап еді аспанан Жақсыгелдінің күлімдеп тұрған бейнесі елестеді. Болат бір күрсінді де, поезд вагонына мініп, жүріп кетті...

Соңы.